De graad van Merkmeester

In de Nederlandse Vrijmetselarij noemt men de werkwijzen na de Meestergraad ook wel 'vervolgpaden'. Deze graden zijn voornamelijk in de 18e en 19e eeuw ontstaan. De graad van Merkmeester ('Mark Master Mason') is daarbij een van de vroegste ontwikkelingen, gebaseerd op thema's die al voor de 18e eeuw een rol speelden, toen de Vrijmetselarij nog slechts de graden van Entered Apprentice (Leerling) en Fellow Craft (Gezel) omvatte. De graad is mogelijk ontstaan in Schotland. Schriftelijke bronnen melden in ieder geval dat de graad medio 18e eeuw ook in Engeland werd beoefend.

Het ritueel van 'bevordering' tot Merkmeester is beeldend en meeslepend. De kandidaat heeft een actieve rol. Hem 'overkomt' een gebeurtenis als 'uit het leven gegrepen'. Daarbij bevat het ritueel kenmerkende elementen waarin het gedachtegoed van de operatieve (vrije)metselaren en van de vroege speculatieve 'Masons' zichtbaar wordt. De strekking van het ritueel is helder en toepasbaar in ieders dagelijks leven. De sfeer in loges van Merkmeesters wordt bepaald door de hele werkwijze, die aanspoort tot vriendschap, bescheidenheid en het leveren van de best mogelijke arbeid. De ernst in het ritueel gaat samen met ontspanning en plezier.

Thema van de graad

Van oudsher mochten vakbekwame steenhouwers (gezellen) zich een persoonlijk merk kiezen om hun werkstukken te signeren en hun loon te ontvangen. In dit historische gegeven kan worden gezien dat ieder mens zijn 'merk plaatst' op al wat hij in z'n leven doet. Hij zal trachten goed werk te leveren, zijn merk waardig. Wanneer hij dan, geïnspireerd en met hart en ziel een 'meesterproeve' maakt wordt de kwaliteit daarvan door zijn omgeving vaak niet herkend. Dit gegeven is in de graad van Merkmeester verbonden met de Psalmtekst: 'De steen die door de bouwers werd verworpen, maar die verdiensten bezat aan hen onbekend, werd uiteindelijk tot hoeksteen van de bouw'. Het is deze zinsnede die de Merkmeester troost en bemoediging biedt om ook bij tegenslag zijn levenspad met vertrouwen te vervolgen.

Organisatie van de graad

Een van de gebruiken in operatieve loges was het verlenen van steenhouwersmerken aan 'vakbekwame' gezellen. Na de modernisering van de Vrijmetselarij in 1717 ontwikkelde zich op basis van dit oude gebruik de graad van Merkmeester. Deze sloot enerzijds aan bij de Gezellengraad en anderzijds vormde hij een verbinding tussen de Meestergraad en de Royal Arch. De graad van Merkmeester werd dan ook aanvankelijk verleend in symbolieke loges én in Royal Arch kapittels. De in 1813 gevormde 'United Grand Lodge of England' bepaalde dat "pure and ancient masonry" de graden zou omvatten van Leerling, Gezel en Meester, inclusief (de graad van) de Royal Arch. In 1856 overwoog men de graad van Merkmeester hierbij te voegen, maar de notulen van de vergadering waarin dit werd besloten werden niet goedgekeurd. Als
gevolg hiervan besloot een aantal gedreven Mark Master Masons onder leiding van Lord Leigh tot de oprichting van de autonome 'Grand Lodge of Mark Master Masons' om de in Engeland ontstane loges van Merkmeesters te verenigen.

Al voordien, omstreeks 1845, wilde de staatsman, dichter en vrijmetselaar Jacob van Lennep de graad officieel in de Nederlandse Vrijmetselarij introduceren, maar dit viel niet in goede aarde. Pas in 1958 werd de eerste loge van Merkmeesters in Nederland opgericht in Rotterdam, waarna er snel meer volgden. Deze loges werkten aanvankelijk onder direct gezag van de Engelse 'Grand Lodge of Mark Master Masons' in Londen. In 1972 werd de 'District Grootloge van Merkmeesters voor Nederland' gevestigd, die tot op heden het gezag van de Engelse Grand Lodge op Nederlands grondgebied vertegenwoordigt.

Loges van Merkmeesters komen twee à drie keer per jaar bijeen.